ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

Το μάθημα στόχο έχει να παρουσιάσει στους φοιτητές/στις φοιτήτριες τις διάφορες μορφές πολιτισμικών σχέσεων που δημιουργήθηκαν μεταξύ των λαών της Ανατολικής Μεσογείου κατά την περίοδο της Εποχής του Χαλκού. Συγκεκριμένα, θα αναφερθούμε στους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην περιοχή του Αιγαίου, της Βαλκανικής, της Ανατολίας, της Κύπρου, της Εγγύς Ανατολής, και της Αιγύπτου κατά την περίοδο 3650 – 1015 π.Χ. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα παρουσιασθούν αρχικά οι θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις που έχουν εφαρμοσθεί στην προϊστορική αρχαιολογία για την μελέτη των πολιτισμικών επαφών. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον τρόπο που προσεγγίζουμε αναλυτικά και ερμηνευτικά τις γραπτές πηγές και την ποικιλία των αρχαιολογικών δεδομένων. Μετά την ολοκλήρωση της εισαγωγικής Θεματικής Ενότητας, το μάθημα ακολουθεί δύο βασικούς άξονες οργάνωσης οι οποίοι είναι: (α) η κλίμακα των πολιτισμικών επαφών (άτομο, ομάδα, κοινότητα, ή πρώιμα κράτη/ αυτοκρατορίες), και (β) το πλαίσιο (τεχνολογικό, θρησκευτικό, οικονομικό κ.α.) στο οποίο αναπτύχθηκαν οι πολιτισμικές επαφές.

ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΑ ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΑ: ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ I

Το μάθημα εξετάζει τα μορφολογικά, δομιολειτουργικά και συντακτικά στοιχεία της αιγυπτιακής γλώσσας του Μέσου Βασιλείου (κλασικά αιγυπτιακά) μέσα από την ανάλυση ιερογλυφικών επιγραφών και σύντομων αποσπασμάτων της αρχαίας αιγυπτιακής γραμματολογίας. Ο/η φοιτητής/τρια εξοικειώνεται με τα βασικά χαρακτηριστικά και τις στρατηγικές ανάγνωσης των ιερογλυφικών σημείων και εισάγεται στη γραμματική και το συντακτικό του μη ρηματικού λόγου: ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, προσδιορισμός, ιδιότητα, κατάσταση. Παράλληλα, έρχεται σε επαφή με βασικές πτυχές και τεχνικές της επιγραφικής μέσα από την ανάλυση αντιπροσωπευτικών ταφικών και αναθηματικών επιγραφών και μνημείων του Μέσου Βασιλείου.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ: ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Σκοπός του μαθήματος είναι η ανάπτυξη μεθόδων προσέγγισης των αρχαίων πηγών, όσον αφορά στην αποκωδικοποίηση των σχέσεων των λαών της Μεσογείου κατά τη διάρκεια της Αρχαϊκής και της Κλασσικής Περιόδου. Τονίζεται ότι η αφετηρία καθώς και η προσέγγιση αυτή θα είναι ελληνοκεντρική,καθώς θα εξεταστούν φιλολογικές και ιστορικές μαρτυρίες που προέρχονται από την ελληνική επικράτεια. Το υλικό ταξινομείται σε 4 βασικές ενότητες: α) Πηγές, προβλήματα, ερμηνεία της Ιστορίας,β) ο β’ αποικισμός (750-550 π.Χ.) και διαμόρφωση της πολιτισμικής και πολιτικής ταυτότητας της Ελλάδας, αποικιοκρατική δράση στη Μεσόγειο, εμπόριο στη Μεσόγειο των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων γ) Μεσόγειος και γεωργία, δ) ποικιλωνυμία της Μεσογείου μέσα από τις γραμματειακές πηγές.

ΤΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΔΑΠΕΔΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Το μάθημα εστιάζει στη μελέτη του βυζαντινού ψηφιδωτού που αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες εικαστικές εκφάνσεις της ύστερης αρχαιότητας. Η εμφάνιση του βοτσαλωτού ψηφιδωτού στα πρώτα γνωστά έργα που χρονολογούνται στην αρχαϊκή περίοδο και η αντικατάστασή του από το ψηφιδωτό με την τεχνική της κομμένης και από τις τέσσερις πλευρές ψηφίδας (opus tessellatum) αποτελούν βασικούς άξονες στην ανάπτυξη των εισαγωγικών μαθημάτων για τη γνώση του αρχαίου ψηφιδωτού. Στη συνέχεια δίνεται έμφαση στο ρωμαϊκό ψηφιδωτό και εξετάζονται τα βασικότερα χαρακτηριστικά του στη θεματολογία, την εικονογραφία γενικότερα και την τεχνική. Βασικός άξονας μελέτης είναι το βυζαντινό ψηφιδωτό που κοσμεί τόσο το δάπεδο όσο και τους τοίχους των πρωτοχριστιανικών κυρίως βασιλικών, αλλά και πολυτελών οικιών σε σημαντικά καλλιτεχνικά κέντρα της ανατολικής Μεσογείου. Παρουσιάζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές του σε σχέση με το ρωμαϊκό ψηφιδωτό και δίνεται έμφαση σε εικονογραφικά θέματα. Επιπλέον εξετάζεται το επιγραφικό υλικό των ψηφιδωτών, το οποίο προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνία, τους πάτρωνες και την καλλιτεχνική προσωπικότητα των ψηφοθετών. Ο συμβολισμός του χώρου στις βασιλικές σε σχέση με την εικονογραφία αποτελεί επίσης σημαντικό στόχο του μαθήματος.

ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΩΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ

Το μάθημα, εξετάζει τη σχέση της Αρχαιολογίας με τη Νομισματική και τη σημασία του νομίσματος, ως αρχαιολογικής μαρτυρίας, για την ερμηνεία του παρελθόντος. Παρουσιάζονται οι τύποι της αρχαιολογικής μαρτυρίας με βάση την αρχαιολογική θεωρία, τα χαρακτηριστικά του νομίσματος, οι νομισματικοί όροι και η μεθοδολογία. Εξετάζονται τέσσερεις επιμέρους κατηγορίες αρχαιολογικής-νομισματικής μαρτυρίας: οι «θησαυροί», τα εγκαίνια, τα σποραδικά ανασκαφικά νομίσματα και τα εντάφια νομίσματα, ενώ αναλύεται, επιπλέον, η σημασία του νομίσματος ως τεχνουργήματος και φορέα τέχνης. Όλα τα παραπάνω εξετάζονται μέσα από μελέτες περιπτώσεων, ενώ παρουσιάζονται κατά περίπτωση και νομισματοκοπίες πόλεων ή ευρύτερων περιοχών της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, πάντα μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της ιστορίας, της τέχνης και του πολιτισμού εν γένει της περιοχής. Το μάθημα επιχειρεί να καταστήσει κατανοητή η θέση του νομίσματος, όχι μόνον ως συναλλακτικού μέσου, αλλά και ως τεκμηρίου για την ιστορία, την αρχαιολογία και την τέχνη της εκάστοτε εποχής σε έναν συγκεκριμένο τόπο.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ: ΣΥΝΑΚΟΛΟΥΘΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Το μάθημα εξετάζει τον χαρακτήρα και τη σημασιολογία της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας και τελετουργικής πρακτικής, καθώς και τις συνακόλουθες επιδράσεις στη μαγικοθρησκευτική και φιλοσοφική παράδοση της Ύστερης Αρχαιότητας στη Μεσόγειο. Αναλύεται ο συμβολισμός του αιγυπτιακού τελετουργικού τυπικού και της θρησκευτικής δραματουργίας, τονίζεται η αλληλένδετη σχέση της μαγείας με το θρησκευτικό σύστημα σκέψης και συμπεριφοράς των αρχαίων Αιγυπτίων και περιγράφεται η αιγυπτιακή νεκρική ιδεολογία και ταφική πρακτική. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εξέλιξη της φαραωνικής θρησκείας κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο και τονίζεται η συμβολή της ελληνικής κοσμοθεωρίας και θεολογίας στην ανάπτυξη ενός ιδιάζοντος θρησκευτικού συγκρητισμού στο πολυπολιτισμικό περιβάλλον της ελληνιστικής οικουμένης. Σκιαγραφείται η εικόνα και σημασία μιας «άλλης» Αιγύπτου ως γεωπολιτι(σμι)κού χώρου εντὸς του οποίου διαμορφώνονται οι συνθήκες για τη διαλεκτικὴ ώσμωση της θεουργικής φιλοσοφίας της Ύστερης Αρχαιότητας με τη γηγενή αιγυπτιακή θεολογία.